یکی از جاهایی که در ایران، مقصد گردشگری داخلی و خارجی هستش، بازارای قدیمی ایرانه که در بعضی از استانای کشور، قدمت چند صد ساله داشته و معماری و ساختار اون، حیرت زدگی هنرمندان عصر حاضر رو بر انگیختهه. از بازار تبریز تا بازار کاشون و قزوین، جای جای ایران پهناور پر از زیبایی محلای کسب و کاریه که روزگاری، دنیایی از تلاش و حرکت در اون رونق داشت.
بازاری که یادگار زندیه، صفویه و عصر قاجاریه س و امروز، یکی از قلبای اقتصادی پایتخت و ایران در اون نزدیک می تپد.
کسایی که به بازارای تاریخی اروپا از میلان تا پاریس مراجعه کردن، فرق معماری، نوع نگاه و سبک زندگی مردمون شرق و غرب رو می تونن در بازارا ببینن. سبک بازار سازی قدیمی میلان با سبکی که در شهرای ایرانه فرق داره و این تفاوتای قشنگتر، درسا و نکته های نغز بسیار در خود داره که در آینده بیشتر دربارش صحبت می کنیم.
تهران، پایتحت ۲۳۰ ساله ایران، جایی که تاریخ سیاسی معاصر کشور، حوادث تلخ و شیرین بسیاری در اون دید، بر خلاف تصور خیلیا، یکی از مقصدای گردشگری ایرانه. هرچند شهری دود آلود، شلوغ با ترافیکی وحشتناک و جمعیتی بیشتر از جمعیت سوئد و نروژ رو در خود جای داده، اما ظرفیتای طبیعی و گردشگری اون، خیلیا رو به واسطه تهران گردی، عاشق ایران کرد.
اگه به تهران سفر کنین، جاهایی رو می تونین بازدید کنین که در ایران بی نظیره و بعضی وقتا در دنیا! آری! نگین کاخای ایران، کاخ گلستان ، در مرکز شهر واقع شده و یکی از آثار جهانی ایران در میراث یونسکو هستش.
موزه هنرهای معاصر ایران با نمایش شاهکارای هنر معاصر ایران و جهان، از غنی ترین و مهم ترین موزه های هنر معاصر جهان هستش.
موزه ایی که به موزه ۲.۵ میلیارد دلاری معروفه.
موزه جواهرات سلطنتی خیابون فردوسی تهران و خونه مقدم، در فهرست با ارزش ترین موزه جواهرات سلطنتی و گرون ترین خونه جهان قرار داره.
جایی که چند صد متر پایین تر، موزه هنرهای باستان و آبگینه و موزه ملی ملک جای داره که هر کدوم در ایران و جهان، آثار منحصر به فردی رو در برابر دید علاقمندان به ایران قرار داده.
تهران امروز، یادگار شهری کهنه. جایی که روزگاری یه چرخ خیاطی، خبر ساز می شد.
با این حال، اگه حال موزه گردی و گالری گردی تو تهران ندارین، پیشنهاد پاییزی ما به شما، گشتی در بازار تهرانه. بازار تهران، جاییست که روزگاری، گذر بزرگان و پهلوانان و فعالان سیاسی و مذهبی و فرهنگی و هنری بسیاری بود. منطقه ای در جنوب تهران، که در بافت تاریخ تهران جا خوش کرده و در روزگار پاساژ گردیای شیک شمال شهر، شاید میلیونا ایرونی به خصوص نسل جوون، مسیرشون به اون جا نیفتاده باشه.
بازار تهران، چیزای زیادی واسه دیدن و خرید کردن داره.
بازار تهرانی رو قدیمیا، با رستوران مسلم می شناختند. جایی که یکی از بهترین کبابا به خصوص ته چینای ایران رو طبخ و ارائه می کرد.
جایی که ده ها ساله، به خوش نامی و طبخ حرفه ای و عالی شکلای جور واجور غذای اصیل ایران شهره س.
واسه رفتن به بازار قدیم تهران که در منطقه ۱۲ شهرداری تهران واقع شده، کار سختی در پیش ندارین. از مترو تهران استفاده کرده و از ایستگاه میدام امام خمینی یا ۱۵ خرداد، به سمت این بازار قدیمی حرکت کنین. بخشیای خیلی از دور و بر بازار تهران، ورود وسایل نقلیه موتور ممنوعه و این فرصت خوبی واسه پیاده روی سنگ فرشای جدید این منطقه س.
بازاری که در دوره صفویه احداث شد.
دوره ای که دوره رونق هنر و پیشرفت مناطق تجاری و کار و کاسبی در ایران بود و این موضوع رو در اصفهان و نقاشیای اون عصر میشه خوب دید. شاه عباس اول و دوم، واسه پیشرفت هنر اصفهان، گامای زیادی بر داشتن و اگربه نصف جهان سفر کنین.، شاهکارهای هنر و معماری عصر صفوی، چشمون شما رو به ظرافتای هنرمندان اون عصر، خیره می کنه.
بازار تهران رو الان خیلی از پرتالای معروف گردشگری دنیا هم چون تریپ ادوایزر و لونلی پلنت، به عنوان یکی از ۱۰ مقصد گردشگری اول تهران معرفی می کنن. جایی که به بازار تهران (Grand Bazaar) معروفه و البته اینجور نامی رو در مترو تهران واسه تبلیغ این مجموعه تاریخی-اقتصادی فعال کشور مشاهده نمی کنیم.
بازار تهران در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. حالا بیشتر از ۳۲ هزار اثر در سراسر کشور در فهرست آثار ملی ایران قرار داره که فعلا ۲۱ اثر، به ثبت جهانی رسیده و با امید به اینکه تا نیم قرن آینده، این تعداد به ۱۰۰ اثر زیاد شه.
قرار گرفتن آثار ایران در فهرست جهانی، فواید اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و گردشگری بسیاری واسه کشور داره که با امید به اینکه سازمان میراث فرهنگی و کمیسیون ملی یونسکو در ایران واسه جهانی شدن این ظرفیتای عالی، گامای موثر تری رو بر دارن.
گشتی در بازار تهران
بازار تهران با سابقه بیشتر از دو سده خود، یکی از بزرگ ترین بازارای ایرانه. البته قدمت و زیبایی بازار تبریز و قزوین رو نداره، اما به هر حال، ، بازاری باحال مخصوصا واسه گردشگری پاییزی در منطقه جنوب تهرانه.
بازار قدیمی تهران، از جنوب در میان خیابون مولوی، از شرق به چهار راه سیروس (مصطفی خمینی)، از شمال به خیابون پونزده خرداد و از غرب به خیابون خیام واقع شده.
در تقاطع این خیابونا، میدون محمدیه و چهار راه مولوی قرار داره.
نقشه بازار رو در تصویر بالا مشاهده می کنین.
بازار قرن نوزدهمی ایران، در سفرنامهای جهانگردان معاصر، بارها مورد اشاره قرار گرفته و گذرگاه صدها هزار گردشگر داخلی و خارجی بوده.
بازار تهران رو باید یادگار ناصر الدین شاه قاجار دونست.
کسی که به هنر و پیشرفت علاقه زیادی داشت و تلاش کرد که تجربه شانزلیزه پاریس رو در خیابون لاله زار تهران پیاده کنه.
ساخت این بازار براساس طرح پیشرفت دار الخلافه ناصری بود که ناصر الدین شاه، واسه رونق بخشی به پایتخت، از اون بهره می جست.
ناصر الدین شاه در کنار بازار بزرگ مسقف تهران، به سبک و راه و روش اپرا خونهای فرنگ که در فرانسه دیده بود، تکیه دولت رو واسه تشکیل مراسم مذهبی و تعزیه می سازه و بزرگ ترین مسجد طهران اون روزگار رو هم که امروز به نام مسجد امام خمینی معروفه، در کنارش می سازه. همه اینا در نزدیکی کاخ سلطنتی سلطنت ۵۲ ساله ناصر الدین شاه هستش.
پس در سفر به بازار قدیم تهران، می تونین از بناهای تاریخی و فرهنگی دور و بر این عمارت هم بازدید کنین. خیلی از جهانگردان و دیپلماتای خارجی که تو یه قرن گذشته از کشور دیدن کردن، بازار تهران رو یکی از دیدنی ترین جاها در پایتخت برشمردن. جایی که گلوگاه تولیدات داخلی و واردات خارجی به پایتخته.
طبق بررسیای تاریخ معاصر، از زمان عصر مشروطه تا نابودی قاجار، بازار تهران، اصلی ترین بازار ایران بود و نه فقط جنبه های اقتصادی، بلکه تاثیر سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بسیاری در تاریخ معاصر کشور بازی کرد.
بازاریان این منطقه اقتصادی، از با نفوذای سیاسی و فرهنگی کشور بودن.
بازار تهران، بارها در طول تاریخ معاصر ایران، محفل و مرکز هدایت جریانای سیاسی مخالف دولتای جور واجور از زمان مشروطه تا پهلوی بود. به خاطر همین، بازار تهران رو باید یکی از نقطه های عطف تاریخ ایران دونست و از اون به عنوان سیاسی ترین بازار کشور نام برد.
از سال ۱۳۵۴ که غلام رضا خوب پی شهردار تهران بود تا دوران غلام حسین کرباسچی، طرح پیشرفت و نظام بخشی به بازار تهران در دستور کار قرار گرفت که به واسطه وقف بودن بعضی از بخشای بازار و ساختار معماری و قدیمی غیر حرفه ای اون، تعدادی از اقدامات پیشرفت ای و نظام بخشی، بی نتیجه موند.
حالا بازار تهران بافت فرسوده ای داره. بافت کهنه بازار و راه های دسترسی محدود و باریک، مدیریت بحران این منطقه رو با مشکل رو به رو می کنه و این معضلیه که در بافتای فرسوده پیش روی مناطقی از جمله منطقه ۷ و ۱۲ و ۲۲ شهر تهرانه.
آمارای آتیش نشانی نشون میده که هر هفته، ۵ آتیش سوری در منطقه بازار اتفاق می افته و ساخت پایانها و انبارهای مدرن هم نتونسته به کاهش بروز حادثه کمک کنه.
گذرگاهای اصلی مسقف و سراا
باید اقرار داشت که در واقع قدیمی ترین بخشای بازار تاریخی طهران قدیم، یعنی بازار لبافا، کرجی دوزها، سراجا و نعلچیا که در زمان فتحعلی شاه قاجار چهار جهت بزرگ و کوچیک هم به اون اضافه شد.
البته طبق اسناد تاریخی و تاریخ شفاهی بازار قدیمی تهران، این مجموعه کار و کاسبی فعال پایتخت، در عهد ناصری، راستها و تیمچهای بیش تری داشت و در اون عصر، بخشای اصلی بازار هم شامل بازار کفاشا، بازار فرش فروشان، بازار امیر، بازار ساعت فروشا، بازار زرگرا، بازار عباس آباد، بازار بین الحرمین، چهار جهت بزرگ و کوچیک، بازار آهنگرا، بازار مسگرا، بازار پاچنار وبازار چهل تن (مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار) شد.
هر چند گسترش بافت شهر نشینی و خیابون کشی سریع تهران، معماری سنتی بازار رو دچار پریشونی کرده اما این قسمتا هم شامل سردر بازار در قسمت سبزه میدون، بازار امیر، چهار جهت بزرگ، تیمچهای حاجب الدوله، قیصریه و مهدیه و هم بازار کفاشان، فرش فروشان، زرگرها، ساعت فروشان، بین الحرمین وامیره .
می شه ادعا کرد که بنای اولیه سبزه میدون مربوط به اوایل دوره صفویه و دوران قاجار به وسیله حاجب الدوله تغییرات کلی ای در اون اتفاق افتاد طوریکه یکی از مراکز مهم اجرای مراسم مذهبی تو تهران تبدیل شد.
هم اینکه در ضلع جنوبی سبزه میدون میشه سر در زیبائی رو دید که به راسته بازار راه داره.
به هر حال، گذرگاهای اصلی مسقف بازار تهران عبارتند از:
بازار بزرگ، بازار امیر، بازار عباس آباد، بازار کفاشها، حموم چال، مزینی، بازار زید، پاچنار، فراش باشی (نظام)، کبابیها، باقرپور، بازار نجارها، نوروز خان، بازار مسجد جامِع، بازار بین الحرمین، چهار جهت، خیاطا، احمدی (حاجی ابوالفضل)، غریبان، منوچهر خانی و چهار جهت.
جالبه که بدونین، بازار بزرگ قدیمی تهران، بیشتر از ۱۸۰ سرا داره که نام اونا به این شرحه:
اباچی- ابوتراب- اتحاد- احمدی- اربابی- آزادی- اسلامی- بزرگ- افراشته- افسر- اقبال- اکبریه- امیرکبیر- امین اقدس- انقلاب- ایوبیان- با تقوی- بابک- بازرگانان- بهار- بهنودی- بوعلی- بیهقی نو- پارسا- پارک- پایدار- پیروز- تقی زاده- تکیه- تهرانچی- توکلی- تیموری- جلیلی- جمهوری- جنتی- جواهریان- جوریز- چهار بازار- چهل تن- حاج ملاعلی کنی- حاج نادعلی- حاج حسن- حاجی حسن اول- حاجی حسن دوم- حاجی زمان- حافظ- حجاز- حدید- حریری- حسن نژاد- حموم قبله- خالقی- خدایی- خرم- خوانساریها- خورشید- دالان دراز- دشتی- دلگشا- دوستعلی خان- رازی- راستی- رحیمیه ۱- رحیمیه ۲- رحیمیه ۳- روحانی- روحانی قدیم (اخلاقی)- روحیه- روغنیا- سادات- ساعتچی- سجاد- خوشبختی- سلاحی- سلطانیون- سلیقه- سلیمانی- سیدمحسن- شکروی- شکروی جدید- شیخ جعفر- شیرازی- صادقیه- بالاترین جایگاه- صدریه- صدیق- صلحی- صمدیه- ضرابی- ضیافت- عادلی- عالی نو- عباسی- عبدالواهب- عدل اسلامی- عربزاده- عزیزیان- عطاران- غرب- غفاری- فتاح- فرزانه- فولاد- قائم بزرگ- قائم کوچک- قدیانی- قیصر- کرباسی- کرمی- کیهان- گردن کج- گلستان- گلشن- گلشن شکن- لاله- ماشاءالله- ماهرو- محمدی- محیط- مریم- مستوفی- مشکات- مصباح ملی- ممتاز- منصور- مهدی- مهدی زاده- موسوی مهر- میر علی نقی- میرزا اسماعیل- میرزا عباس- ناصری- نقالخانه- نو قزوینیا- نواب- نور- نیازی- وحید- وزیری- وهابیه- یزدیا- یمین.
خرید در بازار تهران
انتظار اینه که خرید همه جور خوردنی و نوشیدنی و پوشیدنی و وسیله و لوازم برقی و غیر برقی در این بازار قدیمی و بزرگ هزار توی هزار پهنا، ارزون تر از دیگر بخشای شهر باشه. در این بازار، اون چه بیشتر از همه نظرا رو به خود جلب می کنه، عنصری به نام فراوانیه. در بازار تهران، از هر چیزی که شما فکر کنین، به مقدار زیاد هست.
از طلا و فلزات گرون قیمت گرفته تا شکلای جور واجور پوشاک و خوردنی و نوشیدنی و هر چیز دیگه که فکرش رو بکنین. این جا همه چیز زیاده و کلی فروشی، بازار پر رونق یه صد ساله بازار تهران هستش.
بعیده شما به بازار تهران برید و دست خالی برگردین. چیزایی می بینین که شاید در هر مغازه ای در سطح شهر دیده نشه. مخصوصا که در این دوره زمونه، بعضی از چیزا رو فقط تو یه خیابون و راسته و محل میشه بیشتر دید و اصطلاحا، هر خیابانی تو تهران، بورس یه کسب و کاره. مثل انقلاب که بورس کتاب و لاله زار، بورس برقی جاته!
سوغات همه استانای کشور در بازار تهران قابل خریدنه. مخصوصا واسه کسایی که عروسی در پیش دارن، پاتوق اول و شاید پاتوق آخر، همین بازار تهران باشه.
اگه به راسته چهار جهت بازار سر بزنین، سبزیای خشک شده و عرقیجات و بعضی از سوغات شهرای ایران رو به قیمتی پایین تر از مغازه های وسط و بالای شهر می تونین ببینین.
مخصوصا کشمش و خشکبار مرغوب تبریز و دیگه مناطق کشور. از دیار کریمان (کرمان) گرفته تا دیار کرمانشاهان (کرمانشاه)، از کلمپه تا کلوچه و مسقطی و قطاب تاریخی ترین شهر تاریخ (یزد). همه و همه در راستها هست.
بسیاری بازار تهران رو واسه خرید پوشاک مناسب می دونن و بعضی وقتا به این نقطه شهر واسه خرید میان. البته این دسته آدمایی هستن که شاید از پالادیوم گردی و کوروش گردی و گلستان و مهستان گردی شهرک غرب خسته شدن و قصد فال و تماشا دارن! به هر حال، راسته جعفری بازار تهران، جاییه که هم چون کوچه برلن، واسه خانمای قدیمی تهران، جای شناخته شده ای هستش.
از شال و دست کش و روسری گرفته تا لباسای روز و شب، همه و همه در تیمچهای این راسته در دسترسه. خیلی تعجب نکنین که بهای بعضی اجناس مردونه و زنونه در این بازار، نصف یا یه سوم بهای اصلی اون در جاهای دیگه شهر باشه.
دنیایی از طلا در این بازار دیده می شه و اجرت ساخت در این جا از همه جا کم تره. این راسته، پاتوق تازه عروسا و تازه دامادا و خونواده هاشونه که تامین کننده نیاز بعضی از طلا فروشای سطح تهران هم هستش.
لوازم خونگی به خصوص واسه جفت و جور جهیزیه عروس، در بازار تهران از قدیم، عادی بوده.
کوچه مروی در دور و بر بازار تهران، محفلی واسه خرید لوازم آرایشی و خوراکی بوده که از ان جا هم بازدید کنین.
همونجوریکه در اول مطلب گفتیم، رستورانای دور و بر بازار تهران، پاتوقای مهمی در روزگار نه خیلی دور بود. قهوه خونها یا چای سراا و رستورانای بازار تهران، هنوزم شلوغ و پر رونقه. قیمت غذا در این اغذیه فروشیا، به مراتب کم تر از دیگر مناطق شهره و از همه مهم تر در بعضی جاها، کیفیت استثنایی و خاص هستش.
معماری بازار تهران
معماری بازار تهران به عصر صفوی و قاجار برمیگرده و البته در ۲۰ سال گذشته هم شهرداری تهران واسه قشنگتر سازی بازار و استواری سازی بخشایی از اون، اقدامات گسترده رو در دستور کار قرار داده که اگه به بازار قدیمی تهران مراجعه کنین، این تغییرات رو مشاهده می کنین.
اون چه در این بازار مانند بازارای دیگه ایران دیده میشه، راهروهای پیچ در پیچ و طاقای ضربی و هواکشای سنتی بوده که یادآور بادگیر هاییه که در بازار یزد و کاشون میبینیم. این تلاقی پیچیدگیا و ترکیب سنت و مدرنیسم، از اول در بازار تهران نبود و به مرور به اون اضافه شد.
همین مسقف شدن بازار تهران به واسطه گرما و سرمای اون روزگار، از جمله دلایل تغییر معماری بازار بود. اضافه شدن قهوه خونها، زور خونها و حموم و مسجد به دور و بر بازار تهران نشون میده که تاریخ بازار تهران، تاریخ باحال و نکته های بسیاری واسه محققان تاریخ و علوم اجتماعی و فرهنگی داره.
بازار تهران، بورس جنسا و خدمات بسیاری بوده وه و همونجوریکه در بالا خوندین، از ده ها سرا و بازار تشکیل می شه.
از معماریای باحال بازار قدیمی تهران میشه معماری سبزه میدون اشاره کرد که قدمتش به عصر صفوی برمیگرده. امیرکبیر، بالاترین جایگاه بزرگ ناصر الدین شاه واسه تغییرات در این میدون تلاش کرد و تغییرات اساسی به اون داد. برگزاری مراسم مذهبی و سیاسی و تجمعات مهمی در این محل روی داده که نامی مهم در تاریخ معاصر کشوره.
طاقا و گنبدای آجری بازار بزرگ تهران، واسه عاشقان معماری و هنر معاصر، چه ایرونی وچه خارجی، حیرت انگیزه. این موضوع رو در چهار جهت بزرگ بازار که در نزدیکی مسجد جامِع قرار داره میشه دید. سرای امیر که با همیاری امیر کبیر در سال ۱۲۲۹ ساخته شد، معماری زیبایی داره.
اگه به بازار تهران رفتید، گشتی در مسجد شاه یا مسجد جامِع رو یادتون نره که در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و از آثار ملی کشور در سال ۱۳۶۳ه. البته در کنار این مسجد، تیمچه حاجب الدوله هم قرار داره که به وسیله فردی به نام حاج علی خان جاجب الدوله در عصر ناصری احداث شد.
خود این تیمچه هم در فهرست آثار ملی کشور در سال ۱۳۵۵ قرار گرفت.
[ منابع: شهرداری منطقه ۱۲، خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری ایرنا، گردشگری مجازی تهران، همشهری آنلاین ]
