مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 373

 

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

آب‌زیرکاه-حیله گر-فتنه انگیز-دو رو

چشم واسوخته-چشم برتافته

 

بار سرکه- ترش ابرو

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

 

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

تاکسی تلفنی-نوعی تاکسی که تلفنی درخواست می شود
 

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی
بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

پر افاده-متکبر-مغرور

ابرو کج کردن(خشم گرفتن)

دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)
خفه خون-خفقان
 

 

آلونک‌نشین-ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند
پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

 

 

استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

ز ِله-ستوه-عجز

حق القدم-پای مزد-پای رنج-حق ویزیت پزشک

زخم زبان-نیش زبان-آزردگی از سخن کسی

 

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن

انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

بی در رو-بن بست
جاهل پسند-چیزی که جوان
ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن
خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

 

چشم باباقوری-نابینا-کور

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

 

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

خاطره-یادگار

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

دوش فروش-ربا خوار

پر در آوردن-بسیار خوشحال و سبکبال شدن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

 

چرند اندر چرند-پرت و پلا

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

 

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

در ثانی-ثانیا-دوم

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج
بِر و بِر نگاه کردن-خیره نگریستن

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

زار زدن-سخت گریه کردن

زبان پس قفا-نوعی گل است

تته پته-لکنت زبان

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

پیزی-مقعد-نیروی مقاومت و پشتکار

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد
انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن
پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

آفتاب از مغرب درآمدن-روز قیامت-رویدادی شگرف پیش آمدن

آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب

حرف بَری کردن-سخن چینی کردن-خبرچینی کردن
آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

 
چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار
تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

حق بردن-رشوه بردن-از راه حق و حساب گرفتن-درآمدی منظم داشتن

آهو چشم-معشوق-شاهد

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

دست باف-بافته با دست

آستین تر داشتن-بسیار گریه کردن

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

پوز زدن-دهان زدن

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

چهار چوب ملا حیدر-جای تنگ و ناراحت کننده

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

آسمان‌جل(ندار، بی‌چیز، کسی که رواندازش آسمان است)

ر ِِنگ گرفتن-ضرب گرفتن-آهنگ رقص نواختن

چوب خط زدن-نشانه نهادن بر چوب خط

 

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت

دانشگاه-محل آموزش دانش و فلسفه و هنر

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

 

زاهرو-دالان-سرسرا

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

زدن به تور-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

راست روده شدن-اسهال گرفتن
زیر تشکی-رشوه

احتیاطی-نجس-ناپاک

 

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

 

 

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

حمله گرفتن-غش کردن
آلاف و الوف(مال و ثروت، جاه و مقام)

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

 

پیش پرده-نمایشی کوتاه پیش از آغاز نمایش اصلی

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد
دروازه-دروازه مانندی در دو سوی میدان فوتبال-گُل
آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند
داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال
باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

از روی شکم‌سیری-از سر بی‌مسئولیتی-بدون تعمق
 

رشوه گرفتن-رشوه خواری
به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن
جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

احتیاطی-نجس-ناپاک

از ته ریش گذشتن-فریب دادن

 

رقاصی کردن-کارهای ناشایست و سبک کردن

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

ای والله گفتن-به برتری کسی بر خود اقرار کردن

 

چَرچَر-اسباب عیش و عشرت

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

بازداشتگاه-زندان موقت

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)
پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

دور دست-جایی دور

 

تاکسی تلفنی-نوعی تاکسی که تلفنی درخواست می شود
آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)
آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)

 

پهن شدن آفتاب-روز شدن

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

تند نویس-کسی که سریع می نویسد
بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

چوب به آستین کسی کردن-به سختی تنبیه کردن-به سزای عمل رساندن

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)
دانگ-یک ششم-سهم-قسمت

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

دست کسی را از پشت بستن-از کسی در کاری پیشی جستن

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان
دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

چیله جمع کردن-گردآوردن چیله

بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو
انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

ریختگی-ریزش

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

تُخم-اصل هرچیزی-دانه

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

آب آتش زده-اشک

بی تفاوت-بی اعتنا

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

 

 

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

 

چشم و دل دویدن-چشم چرانی کردن-هوس رانی کردن

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

 

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

 

چغل خوری-سخن چینی

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

به لج انداختن-به لجاجت انداختن
پشت میز نشین-کسی که کار اداری دارد-کارمند

دوا درمان-مداوا-معالجه

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

بیخ خِر-بیخ گلو

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا
پشمالو-دارای موهای بسیار

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

 

پشته کردن-روی هم انباشتن

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

 
انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن-هنگامه بر پا کردن-مردم را متوجه‌ی جایی کردن
چرکمرده-نگا. چرکمُرد
به دست و پا افتادن-به تلاش و تقلای زیاد افتادن
دست آموز-تربیت شده-آموخته

بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه

 

 

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

از روی شکم‌سیری(از سر بی‌مسئولیتی، بدون تعمق)

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

تل انبار-توده-انباشته

تیر کردن-نشان کردن

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

دو زاری کسی افتادن-به اشارات و کنایات پی بردن

 
زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

اهل آن کار (کار بد)
خرکاری-پرکاری-مفت کاری

انسان بودن-شریف و درست بودن

 

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن
زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن
جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن
پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن
چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

رو زیاد کردن-پر رو شدن-توقع زیادی داشتن

دندان شکن-قاطع-محکم

 
به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن

خرج-هزینه-پول مصرف روزانه ی خانواده

جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب
داغان-از هم پاشیده-پریشان
دست کم گرفتن-کم بها دادن-اهمیت ندادن-حقیر شمردن

 
آی زکی-در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود

جا آمدن حواس-به هوش آمدن

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

 

تو دل کسی رفتن-به کسی حمله کردن-با اعتراض به کسی پاسخ دادن
آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

 

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

 
خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک
جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

پر کسی به پر کسی گرفتن-برخورد مختصری با کسی داشتن

خودفروش-فاحشه-خائن

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

 

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست-از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد
زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد
از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

رو شور-سفیداب

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)

 

چنار امام زاده صالح-متلک بد

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن
 

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

 

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن
خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

 

 
پا پتی-پا برهنه

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

 

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

چراغانی کردن-جشن گرفتن

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم
زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه
چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی
تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

تُخم-اصل هرچیزی-دانه

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

خرده خر-کسی که آذوقه ی خانه را روز به روز می خرد نه یکجا

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

تپل مپل-چاق و چله

جُعلق-آدم بی سر و پا و بی ادب

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن