مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 236

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

زنبورک-نوعی تفنگ کوتاه یا توپی کوچک که بر جهاز شتر می گذاشتند

 

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند
 

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه
بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن
پا را از گلیم خود فراتر گذاشتن-از حد خود گذشتن

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین
چنگول زدن-پنجه زدن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

خجالتی-کم رو-پرحیا
رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ

آب در هاون کوفتن(کار بی‌هوده کردن)

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

 

روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

توی دل کسی خالی شدن-ترسیدن-ناامید شدن

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

 

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

 

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

بفرما زدن-تعارف کردن

 

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور
ابوقراضه(ابوطیاره)

در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

آب از آب تکان نخوردن(رخ ندادن جنجال و هیاهو، آرام ماندن اوضاع)

پِغِله-ریزه میزه-کوچک و ظریف
زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن
پدر کسی پیش چشمش آمدن-رنج و آزار بسیار دیدن
آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

بر ملا شدن-آشکار گشتن
دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

 

چاخانچی-کسی که همیشه دروغ بافی می کند

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

 

 

درز گرفتن-کوتاه کردن سخن-اصطلاح خیاطی برای کوتاه کردن اندازه ای در لباس

 

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

 

ترش کردن-عصبانی شدن

دسته جمعی-باهم-گروهی

جلبی-حقه بازی-فاحشگی

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

جفنگ گفتن-یاوه گفتن-هرزه درایی

 

آمده-شوخی و لطیفه

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

آدم بگو بخند-شیرین‌زبان و بذله‌گو

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

دعوت حق را لبیک گفتن-مردن

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

جُستن-چیز گمشده را یافتن
چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن
استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

جود-یهودی-حهود

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

ددر رفتن-بیرون رفتن

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

راپرت-گزارش-خبر

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

دست فروشی-شغل دست فروش

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات
ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)
چه غلط ها !-چه فضولی ها !
پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

 
افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن
پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

پا گرد-محل چرخیدن پله ها

حساب بردن-پروا داشتن-اطاعت کردن

خرکچی-چارپادار

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

جزوه دان-آن چه که دفترچه و کتابچه را در آن می گذارند

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

چروکیدن-چین دار شدن

بریدن پای کسی-دوباره به جایی نرفتن-دوباره کسی را راه ندادن
خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا
داغ کردن پشت دست-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

جز زدن-ناله و زاری کردن

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

خاکروبه-زباله-آشغال

دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

تاتی کردن-در زبان کودکان: راه رفتن

دانش سرای عالی-آموزشگاه تربیت استاد

به دو دو افتادن-گود رفتن چشم بر اثر ضعف یا بیماری

چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

آبِ خشک-آب بسته

زانویی-زانو

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد
دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

آلت فعل-وسیله‌ی انجام کار

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

 

حق به جانب-دارای ظاهر مظلومانه و دروغین
خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی
جک و جانور-جانوران موذی مانند عقرب و رطیل و کرم و مانند آن ها

درب و داغان شدن
رقصیدن توی تاریکی-بی موقع یا بدون اطلاع کاری را انجام دادن

چاخان پاخان-دروغ

توی آش کسی آب سرد ریختن-عیش کسی را کور کردن-بساط کسی را به هم زدن
امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن
اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است
تبانی کردن-پنهانی پیمان بستن-ساخت و پاخت
دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

تخم چشم-مردمک چشم

بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

درمانگاه-جای درمان بیمار

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

 
چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

توالت کردن-آرایش کردن
جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

آخِی-صوتی برای تاثر یا شادی

دست دراز کردن-به حریم و حقوق دیگران تجاوز کردن

حمله کردن-یورش بردن

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام

خرابی بار آوردن-بی آبرویی بار آوردن-کاری کردن که نتیجه ی بد بدهد

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن

آب شیراز-شراب

افتادن بچه(سقط شدن جنین)
در و تخته-دو دوست خوب-زن و شوهر جور

 
چله نشین-کسی که از خانه بیرون نمی آید-خانه نشین

حضرت عباسی-راست و درست
دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

 

ریش شدن-ریش ریش شدن

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

ازدست‌رفته(عاشق)

بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

 
خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه
جا خوردن-یکه خوردن-تعجب زیاد کردن-غافلگیر شدن

 

چو انداختن-شایعه پراکندن
جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

 

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

پیش کردن-راندن به جلو

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن
پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

دور از جناب ب-لانسبت

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن-کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن
خروار-کنایه از مقدار زیاد

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

خون کردن-قتل کردن-آدم کشتن
پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

دست به دست کردن-تردید کردن-کوتاهی کردن-وقت کشتن
چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)

بنا-قرار

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

 

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)
خاطر داشتن-به یاد داشتن

خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

آفتابه گرفتن-آفتابه برداشتن

 
دمرو-کسی که دمر خوابیده

 

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

چشمه-نوع-قسم

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

 

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن
جور کسی را کشیدن-کاری را به جای کسی برای او کردن
خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

 

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

دو پا-انسان

زرد گوش-بی رگ-ترسو

 

 
دهان کسی چاک و بست نداشتن-ناتوان بودن در رازداری

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم

دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه
آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)
خانم آوردن-پا اندازی کردن

رسیدگی کردن-سرکشی و وارسی کردن
از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

 

چراغ الله-نگا. چراغ

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

خستگی در کردن-استراحت کردن

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

زیر قول خود ردن-به گفته ی خود عمل نکردن-عهد خود را شکستن

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

 

چلچل-خال خالی-ابلق

 

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

خوش رو-زیبا-خندان

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

 
چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

 
حرف انداختن-در سخن کسی دویدن
چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

تاب-کجی چشم- طاقت و تحمل

جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند

 
زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است

آلت فعل-وسیله‌ی انجام کار

آب شدن(شرمنده شدن، رفتن آبرو، به فروش رفتن کالا)

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

تیر رس-میدان دید-منطقه ی نزدیک

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

 
بازپرس-کسی که از متهم پرس و جو می کند

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو
از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن
به خود گرفتن-به خود پنداشتن-مربوط به خود دانستن

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

بازار مکاره-بازار موقت

 

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری
دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن
خط انداختن-خراش به جا گذاشتن
چانه-گلوله ی خمیر نان
از قرار-ظاهرن-آن‌طور که پیدا است
راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است