کاملترین مجموعه فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری مردم ایران قسمت 8

 

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

چله-چاق-چرب و چیلی

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند
آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

دشت کسی را کور کردن-اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

 
خانه بستن-در بازی نرد دو مهره را در یک خانه قرار دادن تا حریف نتواند در آن جا بنشیند

آنجا رفتن که عرب نی انداخت(به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن)

 

 

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)

پَخت-لوازم مورد نیاز زندگی

 

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد
تجدید شدن-قبول نشدن در پایان سال تحصیلی و تکرار برخی از درس ها در شهریور ماه
آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

 

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

آی زرشک-آی زکی

رتوش-دستکاری و آرایش عکس

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

راپرتچی-گزارش دهنده

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش
آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

روغن زرد-روغن حیوانی

زود فهم-کسی که زود چیزی را درک می کند

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

تخم نابسمل لا-حرام زاده

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن
 

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

دله بازی-رفتار آدم دله

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

دست انداختن-ریشخند کردن-مسخره کردن
بالا آمدن کفر کسی-بی نهایت خشمگین شدن
به جا آوردن-شناختن

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

پخته-با تجربه-دنیا دیده

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

احتیاطی(نجس، ناپاک)

آس و پاس-در نهایت تهیدستی-بینوا-مفلس

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

دست پایین را گرفتن-کم ارزش و ناتوان فرض کردن

خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان

چلک بازی-بازی الک دولک

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

پرت و پلا-تار و مار-پراکنده-بی معنی-مزخرف
بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

چپه-کجی به یک سمت

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

 

خلق تنگی-عصبانیت-خشمگینی

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک
زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده
برادر دینی-هم کیش-هم مذهب

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

بود و نبود-آنچه می تواند وجود داشته باشد-مال و منال-همه ی دارایی

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

اهل دود(سیگاری)
بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

از ران خود کباب خوردن(با سختی چیزی به‌ دست آوردن)

خود یا چیزی را با افاده به دیگری نمودن

بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن
دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن
حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

خِر کسی را چسبیدن-گریبان کسی را گرفتن و چیزی از او طلب کردن

تُخس-ناقلا-شیطان-شرور

زانو-قطعه ی استوانه ای با زاویه های گوناگون برای تغییر مسیر لوله یا گرفتن انشعاب

حیص و بیص-گیر و دار-مخمصه

راپرت-گزارش-خبر

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن
جریحه دار شدن-زخمی شدن-دل شکسته شدن-رنجیده شدن

از شیر مادر حلال‌تر(چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست)

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن

خاور زمین-قاره ی آسیا

چشم زهره-ترس

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

 

 

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

دله بازی-رفتار آدم دله

چغل خوری-سخن چینی

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)
پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف
خونین و مالین-زخمی-خونی شده

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

پرداختی-مبلغ داده شده

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

زیر تشکی-رشوه

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی
حلال واری-نگا. خلال وار

دولابچه-کمد کوچک

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

جگر گوشه-فرزند

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن
جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

به حساب آوردن کسی-برای کسی اهمیت قائل شدن-دخالت دادن کسی

دوام آوردن-استقامت کردن

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

 

رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

از خر شیطان پایین آمدن-از لجاجت دست برداشتن-از تصمیم نادرستی منصرف شدن

دو پهلو حرف زدن-مبهم سخن گفتن

خم شدن-دولا شدن

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن
زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

زُل زدن-خیره نگاه کردن

 

زود رنجی-نازک دلی-حساسیت

خود را به نفهمی زدن-تظاهر به نفهمیدن کردن

اشک تلخ-شراب-اشک عاشق

 

 

 

 

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

پر و پا دادن-اتفاق خوبی افتادن

 

 

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

دسته اش را در کردن-تصفیه حساب کردن-جبران کردن کاری

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

 

ریشه داشتن-سابقه ی خوب داشتن-محکم بودن

دول-آلت مردی به زبان کودکان

پس کله ی کسی زدن-کسی را به کاری واداشتن

چهارتا شدن چشم کسی-سخت تعجب کردن کسی-خیره ماندن از تعجب

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

خرمن-انبوه و پرپشت

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

چشم و ابرو-زیبایی چهره

آفتاب برِ دیوار آمدن-به پایان آمدن عمر

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن
خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

 

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

دلداری دادن-تسلی دادن

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

خون به پا کردن-دعوا و آشوب راه انداختن-سر و صدا و جنجال کردن

تند نویس-کسی که سریع می نویسد
دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

 

دو دل-مردد-بی تصمیم

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک
چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند
آب شیراز-شراب
 

 

چس خور-آدم خسیس-بخیل

 

پَلِه-پول

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

 

دست و پا توی هم رفتن-بی پول شدن-گرفتاری مالی پیدا کردن

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

بند آوردن-متوقف کردن

دامن به کمر زدن-آماده شدن-آستین بالا زدن

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

دسته-جمعیت سینه زن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا
آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن

خطایی-نوعیز آجر

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

افتادن توی پوست کسی-کسی را وسوسه کرد

پیشنهاد-طرح

دوا درمان-مداوا-معالجه

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه

اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

تخم چشم-مردمک چشم
از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن
ر ِِنگ گرفتن-ضرب گرفتن-آهنگ رقص نواختن

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

تپه ماهور-زمین ناهموار

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب
از بر گفتن یا نوشتن-متنی به اتکاء حافظه

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن
رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

انگشت‌شمار-کم-معدود

جیب بری-دست بردن در جیب دیگران به قصد دزدی-شارلاتانی-حقه بازی

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

ژوری-هیئت داوران

دو کرپا-چمباتمه

چنار امام زاده صالح-متلک بد
پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته
تار-از محلی راندن

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

 

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

دوشیدن-به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن

آغ و داغ(سخت مشتاق و شیفته)
آب را گل آلود کردن(برای سود خود کارها را به هم زدن)
اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

دقه-دقیقه

حاشیه دار-کناره دار

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی

آسمان تا زمین-تفاوت بسیار

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

ختم شدن-پایان گرفتن

 

 

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

اُتُل(شکم، اتوموبیل)
جفتک-لگد حیوان که با هر دو پا بزند-کنایه از خودداری از انجام کاری

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن

دم موشی-هر چیز باریک و دراز

 
از تعجب شاخ در آوردن(بسیار شگفت زده شدن)

خرید خدمت-فروختن خدمت کارمند به اداره-پرداخت پول برای نرفتن به خدمت سربازی

از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

آب چشم گرفتن(ترسانیدن، به گریه انداختن)

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

از خاک برداشتن(کسی را نواختن و به جایی رساندن)

توبره ی گدایی-کیسه ی گدایی

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

پُف-فوت-ورم-آماس

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

ز ِله-ستوه-عجز

حدس زدن-پنداشتن-گمان کردن

چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

پاتیل کسی در رفتن-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

چاره-درمان
خوش رو-زیبا-خندان
بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

باربند-جای نهادن و بستن بار

تو حرف کسی دویدن-حرف میان حرف آوردن-حرف کسی را قطع کردن

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

آتشِ بسته(طلا)

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

 
حمامک مورچه داره-کنایه از تردید و دو دلی
 

جاری-زن برادر شوهر

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

انگشت در سوراخ مار کردن(دانسته خود را هلاک کردن)