ازدواج عرفی می‌گوید: عقدی است که همه‌ شرایط و ارکان آن کامل می‌باشد جز اینکه: “لم یوثق ای بدون وثیق رسمیه کانت او عرفیه.”113
1ـ10ـ3 مقصود از ازدواج عرفی
ازدواجی می‌باشد که در وثیقه‌ رسمی ثبت نشده است و به سه شکل می‌تواند باشد:
شکل اول: ازدواجی که همه ارکان و شرایط آن کامل است که با ایجاب و قبول طرفین ( زوج و زوجه) و اجازه‌ ولی و حضور شاهدان صورت می‌گیرد؛ جز اینکه در سند رسمی، یعنی سند ازدواج، به ثبت نمی‌رسد. این نوع ازدواج عرفی صحیح است و شرع آن را حلال می‌داند و حقوق دو طرف محفوظ است. همچنین زوجین می‌توانند از هم توارث داشته باشند.114 این شکل ازدواج هم می‌تواند به دو صورت باشد:
الف) به صورت شفاهی باشد که فقط با اقرار کردن ثابت می‌شود .
ب) در یک سند رسمی ـ چه ورقه‌ عادی یا ورقه‌ عرفی ـ به ثبت ‌برسد و هر یک از زوجین و شهود آن را امضا کرده باشند. در این ورقه‌ عرفی، نام هر یک از زوجین و امضای آنان و همچنین نام شهود و امضایشان در آن وجود دارد. تمام ارکان و شرایط این نکاح مانند نکاح دائم است. هریک از زوجین اهلیت ازدواج را دارا می‌باشند و هیچ مانع شرعی برای این ازدواج وجود ندارد. همچنین در این عقد، همه‌ احکام شرعی که شامل زوجین می‌شود، ذکر می‌گردد و همه‌ آثار مربوط به نسب برای فرزندان، ثابت می‌شود.115
شکل دوم : همه‌ ارکان و شرایط آن کامل نیست. این شکل ازدواج هم به دو صورت است:
الف) عقد ازدواج بین زن و مرد یا دختر و پسر یا دانشجویان، بدون حضور ولی و شهود و به صورت مخفی و سری صورت می‌گیرد و در نوشتن یا ننوشتن آن، در ورقه‌ای عرفی، مختارند.
ب) عقد ازدواج با ایجاب و قبول طرفین و با حضور شاهدان غیر حقیقی یا غالباً با حضور دوستان دو طرف (زوجین) یا اشخاص دیگر بدون اعلان و اعلام به صورت کاملاً سری و بدون علم ولی و خانواده و سایر دوستان منعقد می‌‌گردد که در یک ورقه عرفی نوشته می‌شود یا نوشته نمی‌شود. بعضی موارد هم به شکل مدت‌دار صورت می‌گیرد.
این شکل دوم ازدواج عرفی به اتفاق همه‌ مذاهب اهل سنت باطل می‌باشد به نظر آنها این شکل ازدواج فاقد ارکان و شرایط ازدواج صحیح مثل اجازه‌ ولی و حضور شهود است و در هر دو صورت، شکل دوم باطل است.116
1ـ10ـ4 خصوصیات ازدواج عرفی و مشخصه‌های آن
در تعریف‌های پیشین گفته شد که ازدواج عرفی ازدواجی است که تمام ارکان و شرایط ازدواج آن کامل و همچنین موانع صحت ازدواج در آن نباشد جز اینکه، در دادگاه به ثبت نمی‌رسد و سند رسمی ندارد. در اینجا به چند خصوصیت و مشخصه بارز این ازدواج آورده می‌شود:
1ـ این ازدواج بدون وثیقه رسمی یا سند ازدواج رسمی شکل می‌گیرد.
2ـ این ازدواج در اکثر اوقات به صورت سری و بدون علم ولی منعقد می‌شود.
3ـ این ازدواج در اکثر اوقات بدون حضور شهود صورت می‌گیرد .
4ـ این ازدواج به صورت علنی و در ملأ عام صورت نمی‌گیرد.117
به گفته امام محمود شلتوت، ازدواج عرفی ارکان و شرایط صحت عقد آن کامل است که تمام حقوق زوجیت از جمله: وجوب نفقه بر مرد، وجوب اطاعت زن از شوهر، ملحق شدن نسب فرزندان به شوهر را دارا می‌باشد. ازدواج عرفی ازدواجی می‌باشد که نزد مسلمانان از قدیم اعتبار داشته است و زن و مرد به نکاح هم در می‌آمدند، بدون هیچ وثیقه رسمی و تنها ضمیر ایمانی‌شان کافی بود، ولی امروزه این ضمیر ایمانی از بین رفته است و بسیاری از این ازدواج به دلیل نداشتن وثیقه رسمی سوء استفاده می‌کنند و خیلی راحت آن را انکار می‌نمایند؛ پس زن نمی‌تواند حقوق خود از جمله: نفقه و ارث را ثابت کند و نسب فرزندان نیز با انکار مرد از بین می‌رود که باعث سرافکندگی و پایمال شدن شخصیت زن و محرومیت فرزندان از میراث خود می‌شود. 118
1ـ11 ازدواج سری
1ـ11ـ1 سر در لغت
“الامر الذی یکتم”؛ یعنی: امری که کتمان می‌شود و جمع آن اسرار است. گفته می‌شود “اسر الشی‌ء: یا کتمه و اخفا”؛ یعنی: کتمان و مخفی کردن چیزی یا امری.119 خداوند متعال می‌فرمایند: “ولکن لا تواعدوهن سرآ.”120
1ـ11ـ2 ازدواج سری در اصطلاح
و آن (ما اوصی بکتمه) ازدواجی است که به پنهان کردن و مخفی نمودن آن توصیه شود.121 گفته می‌شود: “أن یکون بلا تشهیر”.122
پس ازدواج سری ازدواجی است که به صورت مخفی و پنهان صورت می‌گیرد و به شاهدان در حین عقد توصیه می‌شود که این عقد ازدواج را به صورت راز مخفی نگه دارند.
1ـ11ـ3 انواع ازدواج سری و حکم شرعی آن
دو صورت برای ازدواج سری وجود دارد:
الف) صورت اول به این شکل است که فقط بین زوجین صورت می‌گیرد و بدون حضور ولی و شاهد و یا با حضور ولی اما بدون حضور شهود است و بعد به هم توصیه می‌کنند که این ازدواج را مخفی نگه دارند. این ازدواج نزد فقهای عامه باطل است. برای اینکه یکی از شرایط ازدواج که همان ولی و شهود است را دارا نمی‌باشد و به این نکاح، نکاح سفاح یا اخدان می‌گویند.123 خداوند در آیه 25 سوره مبارکه نسا می‌فرماید: “محصنت غیر مسفحت و لا متخذات اخدان”.
در این شکل، به طریقی دیگر، یا شهود حضور دارند اما ولی حضور ندارند و به مخفی کردن آن از ولی و عامه مردم توصیه شود که این نکاح سری نزد جمهور باطل است زیرا یکی از شرایط ازدواج که همان اجازه ولی است در این ازدواج وجود ندارد.124
ب) صورت دوم این ازدواج این است که همه‌ ارکان و شرایط آن از ایجاب و قبول زوجین تا اجازه ولی و حضور شهود کامل است ولی همه (زوجین، ولی و شهود) باهم دیگر اتفاق می‌کنند که این ازدواج را از عامه مردم مخفی نگه دارند که فقها در صحت آن اختلاف دارند.
حنفیه، شافعیه و حنابله معتقدند این ازدواج صحیح است ولی با کراهت همراه می‌باشد. اما مالکیه معتقدند که این ازدواج باطل است و باید فسخ شود زیرا اعلان و اظهار ازدواج شرط صحت ازدواج است و توصیه برای کتمان ازدواج منافی این شرط می‌باشد.125
دسوقی معتقد است که پنهان و مخفی کردن ازدواج از اوصاف زناست. پس نکاحی که به مخفی کردن آن توصیه شده شبه زنا می‌باشد و باید فسخ شود.126 به عقیده احمد دریویش نظر راجح این است که ازدواج سری به شکل دوم صحیح می‌باشد برای اینکه همه‌ شرایط و ارکان آن کامل است و حضور ولی و شهود نوعی اعلان قلمداد می‌شود.127
1ـ12 ازدواج مدنی
1ـ12ـ1 مدنی در لغت
مدنی به مدینه نسبت داده می‌شود و اصل آن از الدین به معنی طاعت و ملک و سیاست است. گفته می‌شود مدنیه: ای ملکه و سسته.128
1ـ12ـ2 ازدواج مدنی در اصطلاح
ازدواج مدنی نزد فقها شناخته شده نبود. در واقع این اصطلاح یک قانون وضعی می‌باشد و مقصود آن است که دولت عهده‌دار تنظیم آن از طریق وضع قوانین می‌باشد و همچنین مسئولیت منازعات ناشی از آن را نیز بر عهده دارد بدون اینکه به آموزش‌های دینی رجوع نمایند.
بنابراین، این حکومت است که تحریم یا عدم تحریم ازدواج را در دست دارد. همان طور که نظام ازدواج مدنی در برخی از کشورها وضع گردید که براساس این نظام به زن مسلمان اجازه ازدواج با غیر مسلمان داده می‌شود و اینکه شخص می‌تواند با خواهر یا برادر رضاعی خود ازدواج نماید، به مرد حق طلاق داده نمی‌شود، یا اختلاف مذاهب و دین مانع ارث بردن همسران از هم نمی‌گردد. تعدد زوجات منع شده است و علاوه بر آن در این گونه قرار دادها نه به حکم شرعی، بلکه به قانون مدنی رجوع می‌شود.129 همچنین دکتر سالم رافعی130 در تعریف اصطلاحی این ازدواج می‌گوید: عقدی است که در اداره‌های دولتی جاری می‌شود، بدون موافقت ولی و بدون حضور شهود می‌باشد.131
1ـ12ـ3 حکم شرعی ازدواج مدنی
ازدواج مدنی باطل و مرفوض و مشمول احکام ازدواج شرعی از جمله: حلال بودن وطی، ارث بردن، نسب فرزندان و غیره نمی‌شود. زیرا این ازدواج نه تنها برخلاف شریعت اسلام است بلکه، خلاف تمام ادیان آسمانی می‌باشد و شامل امور بسیاری است که مخالف شریعت اسلام می‌باشد.132 همچنین دکتر سالم رافعی معتقد است که ازدواج مدنی عقدی فاسد می‌باشد و نکاح زن بدون عقد شرعی حلال نیست جز اینکه عقد به صورت شرعی جاری شود و بعد آن را به صورت مدنی اجرا کنند که هیچ ایرادی نخواهد داشت و اگر مرد باعقد ازدواج مدنی با زنی نکاح کند بدون عقد شرعی فعل او حرام می‌باشد و بر او واجب است که عقد شرعی را اجرا کند تا عقدشان مشروع شود، ولی اگر قبل از عقد شرعی دخول صورت گیرد، حرام است ولی به درجه زنا نمی‌رسد و فرزندان شان، فرزندان غیر شرعی محسوب نمی‌شوند زیرا این عقد، عقد مشتبه است و حکم به بطلان آن مقطوع نیست.133
پس دو نظر می‌توان برای مشروعیت ازدواج مدنی در نظر گرفت:
الف) ازدواج مدنی صحیح است؛ در صورتی که همه شرایط و ارکان ازدواج صحیح شرعی را داشته باشد.
ب) اگر شروط شرعی در ازدواج مدنی کامل نباشد، اتفاق شده که حرام است. زیرا شرایط ازدواج صحیح مانند: موافقت ولی، حضور شهود و ایجاب و قبول را دارا نمی‌باشد بلکه، کارمند اداره ازدواج از آن‌ دو سؤال می‌کند: “آیا شما مایل به ازدواج با فلان شخص هستید؟” یک طرف جواب می‌دهد: ” بله” و دیگری هم همین‌طور و از صیغه خبری نیست؛ پس این ازدواج نزد جمهور فقها باطل است.
1ـ13 ازدواج فرندی (دوستی)
فرند، کلمه‌ا‌ی انگلیسی friend به معنای دوست است. به ازدواج فرندی، ازدواج دوستی گفته می‌شود.
1ـ13ـ1 مقصود از ازدواج فرندی
در ازدواج فرندی، زن از بعضی حقوق خود مانند هم‌خوابگی (مبیت) نفقه و سکونت در منزل همسر به صورت موقت چشم‌پوشی می‌کند، ولی در سند عقد ازدواج مکتوب نمی‌شود. این ازدواج همه‌ ارکان و شرایط ازدواج صحیح را دارا می‌باشد؛ از جمله: اجازه ولی، حضور شهود، خواندن صیغه‌ عقد، ایجاب و قبول، مهر و خالی بودن از موانع شرعی ازدواج.134
1ـ13ـ2 ازدواج مِیسَر یا فرندی
1ـ13ـ3 میسر در لغت
میسر از الیسر به ضم “ی” و سکون “س” که به معنای سهولت و آسانی است که متضاد کلمه‌ عُسر به معنای سختی و دشواری است.135
با توجه به اعتراض‌ها و اشکال‌هایی که عامه مردم به این ازدواج وارد نمودند، طراح ازدواج فرندی نام آن را به ازدواج مِیسَر تغییر داد.136
1ـ13ـ4 سبب نامیده شدن این ازدواج به ازدواج فرندی
نامیده شدن این ازدواج به ازدواج فرندی به پیشنهاد شیخ عبد المجید الزندانی137 می‌باشد. این نام‌گذاری حقیقی نیست بلکه، در برابر (boy friend, girl freind) دوست پسر و دوست دختر که در غرب رواج دارد، آمده است. گفتنی است، این گونه ازدواج ارتباطی با نکاح خدن در دوره جاهلیت ندارد.138
در قرآن به نکاح خدن اشاره شده است، آنجا که می‌فرماید: “غیر مسفحت و لا متخذات اخدان” 139 یعنی: خلوت کردن به طور سری140 و خدن: یعنی دوست زن که به طور پنهانی با وی زنا می‌کند.141 و همچنین “ذات الخدن من النساء”؛ یعنی: زنی که به طور پنهانی زنا می‌کند.142 و ابن جریر از ابن‌عباس نقل می‌کند: “المسافحات”؛ یعنی: زنانی که به طور آشکار زنا می‌کنند و “المتخذات اخدان”؛ یعنی: زنانی که فقط یک دوست دارند.143
1ـ13ـ5 حکم شرعی ازدواج فرندی
در اینکه حکم ازدواج فرندی چیست، سه نظر عمده وجود دارد :
الف) جواز: این ازدواج جایز است؛ به شرط اینکه در متن عقد چشم‌پوشی زن از حقوق خود به صورت موقت نوشته شود و به نیت طلاق نباشد. از جمله کسانی که این نظر را دارند، شیخ عبد المحسن العبیکان مشاور در وزارت عدل سعودیه و عضو مجلس شورا، شیخ عبد الحمید حمد عضو مجلس شورای اسلامی در دانمارک و شیخ ابو حسن رئیس گروه فتوی در الازهر می‌باشند.
استدلال این افراد بر این است که چون همه‌ ارکان و شرایط آن، ازجمله: صیغه، موافقت ولی، حضور شاهدان و مهر کامل است، ازدواجی صحیح می‌باشد وگذشتن از حقوقی مانند: مسکن، شرط صحت نکاح نیست و هیچ ایرادی ندارد و وجود و عدم آن هیچ اثری بر ازدواج نخواهد داشت. همچنین بر این