مبانی نظری دیابت و نشانگان دیابت

دیابت

دیابت گروهی از بیماریهای متابولیکی را در بر می‌گیرد که مشخصه‌ی آن‌ها بالا بودن سطح گلوکز ناشی از درجات مختلف مقاومت بدن در برابر انسولین یا اختلال ترشح انسولین است.گسترش این بیماری آن را به عنوان یکی از بیماریهای مزمن که در اثرمصرف غذاهای پرچرب و پر کالری، چاقی، تحرک بدنی کم، فشار خون، کلسترول بالاو استرس می‌دانند(نارایان وگریگ[1]،2000). بیماری دیابت مولفه‌های رفتاری و هیجانی بسیار قوی داردتا جایی که برخی صاحب نظران همچون گلاسگوو[2] آن را در حقیقت یک مساله رفتاری و یک بیماری خود مراقبتی قلمداد می‌کند (اسنوئک و اسکینر[3]، 2006). علت بیماری دیابت اختلال در عضوی در بدن به نام پانکرانس (لوزالمعده) است. زمانی که غذا خورده می‌شود، لوزالمعده به طور خودکار میزان مناسب انسولین را تولید می‌نماید، که قند را ازخون به سلولها حرکت می‌دهد. در افراد دیابتی، یا لوزالمعده انسولین کافی نمی‌سازد یا اصلاً انسولین تولید نمی‌کند، یا سلولها به شکل مناسبی به انسولین تولید شده پاسخ نمی‌دهند. در نتیجه مقدار زیادی گلوکز در جریان خون وارد شده که توسط کلیه ها به ادرار ریخته شده و از بدن خارج می‌شود. بنابراین بدن منبع اصلی سوخت خود را که حاوی مقادیر زیادی گلوکز است، از دست می‌دهد (تیلور[4]، 2003). پژوهش‌های اسنک و اسکینر(2006) نشان داده اند که دیابت یکی از شایعترین بیماری‌های مزمن است که نقش عوامل روانشناختی در آن، مورد توجه است. هم استرس‌های مزمن و هم استرس‌های روزمره، نقش مهمی در بیماری‌های جسمی و ناراحتی روانشناختی دارند.

 

آناتومی و فیزیولوژی پانکرانس

پانکرانس (لوزالمعده) یک عضو پشت مناقی است (پرده پوشاننده احشاء بدن) که طول آن تقریباً 12تا20 سانتی متر و وزن آن بین 70 و 120 گرم است. سرپانکرانس در حلقه ی c شکل دوازدهه(گودی مانند روده باریک) قرار دارد و دم آن به طور مایل از قسمت پشتی معده به سمت ناف طحال امتداد پیدا می‌کند. پانکرانس از خونرسانی غنی برخوردار است که توسط شریان‌های سلیاک، مانند یک فوقانی(بزرگ سیاهرگ زبرین) و طحالی تأمین می‌شود. تخلیه و ریدی از طریق سیستم پورت کبد انجام می‌شود. پانکرانس از فیبرهای آوران سمپاتیک و پاراسمپاتیک (رشته‌های عصبی) برخوردار است که توسط اعصاب واگ و طحالی از طریق شبکه کبدی و سلیاک تأمین می‌شوند (فرسائی،1388).

 

 

انواع دیابت

دیابت نوع 1

سابقا دیابت جوانی یا دیابت وابسته به انسولین نامیده می‌شد. در ابتدا معمولاً در بچه‌ها، نوجوانان و یا جوانان تشخیص داده می‌شد. در این نوع دیابت به علت تخریب سلولهای پانکراس توسط سیستم دفاعی بدن پانکراس نمی‌تواند انسولین بسازد. بنابراین درمان آن شامل انسولین، انتخاب هوشیارانه رژیم غذائی، افزایش فعالیت‌های روزانه، مصرف روزانه آسپرین (برای بعضی افراد ) وکنترل فشار خون وکلسترول می‌باشد (عبداللهی، حسین پور، رجب، رمضانی،1390).

 

 دیابت نوع 2

شایعترین نوع دیابت، دیابت نوع2 است. حدود 90 تا 95 درصد افراد دیابتی، به این نوع از بیماری مبتلا هستند سابقا دیابت غیر وابسته به انسولین نامیده می‌شد. این نوع دیابت متداول ترین نوع دیابت است که در هر سنی حتی در طی دوران کودکی ایجاد می‌شود. نوع2 دیابت در حال افزایش در میان بچه‌ها و نوجوانان است.

برخلاف دیابت نوع 1 که تولید انسولین به طور کامل از بین می‌رود، علت دیابت نوع 2عدم هماهنگی بین نیاز بدن به افزایش ترشح انسولین و توانایی بدن در انجام این کار می‌باشد. در ابتدابا مقاومت به انسولین شروع می‌شود، به صورتی که سلول‌های ماهیچه ای، کبد و چربی‌ها از انسولین به خوبی استفاده نمی‌کنند. بنابراین پانکراس به علت افزایش نیاز سلول‌های بدن به قند انسولین بیشتری می‌سازد و به تدریج توانایی خود را برای ترشح انسولین کافی قند خون ناشی از غذااز دست می‌دهد. و بطور کلی زمانی که دیابت نوع2 تشخیص داده می‌شود، معمولا لوزالمعده میزان کافی انسولین را تر شح میکند اما به دلایل ناشناخته، بدن نمی‌تواند به شکل موثری از انسولین استفاده نماید و این وضعیتی است که به آن مقاومت به انسولین گفته می‌شود. بعد از چند سال از تولید انسولین کاسته می‌شود و نتایج مشابه دیابت نوع1 است. گلوکز ساخته می‌شود و به خون می‌ریزد ولی بدن نمی‌تواند از این منبع اصلی سوخت استفاده کافی کنداز آنجا که مهمترین دلایل افزایش نیاز به انسولین، افزایش توده چربی بدن (چاقی و اضافه وزن) و کاهش فعالیت فیزیکی می‌باشد، افزایش وزن اضافی و بی تحرکی سبب افزایش شانس ابتلابه دیابت نوع2 می‌شود. درمان شامل کاهش وزن، ورزش منظم، استفاده از داروهای دیابت، مصرف آسپرین روزانه، کنترل فشار خون و کلسترول می‌باشد. داروهای دیابت به تحرک ترشح انسولین و موثر شدن انسولین کمک می‌کند(عبداللهی، حسین پور، رجب، رمضانی،1390).

.این شکل از دیابت همراه با سن بالا، چاقی، سابقه خانوادگی دیابت، سابقه قبلی دیابت حاملگی، عدم فعالیت بدنی، و نژاد مرتبط است. حدود 80 درصد افرای که دیابت نوع2 دارند دچار اضافه وزن هستند (اندرسون و همکاران، 2003).

 

 

دیابت حاملگی

دیابت ممکن است در طی حاملگی رخ دهد که تعریف دیابت حاملگی عبارت است از به هر درجه ای از عدم تحمل گلوکز گفته می‌شود که در طی دوران بارداری رخ می‌دهد. اکثر زنان باردار در طی دوران حاملگی باید از نظر دیابت آزمایش شوند.‌ هایپرگلیسمی دوران بارداری به علت ترشح هورمونهای جفتی است که سبب ایجاد مقاومت نسبت به انسولین می‌شوند. توصیه می‌شود که اگر از یک یا چند مورد از معیارهای زیر برخوردار هستند از نظر ابتلا به دیابت حاملگی در هفته‌های 24تا28 بارداری غربالگری شوند. به سن25سال یا بالاتر، زنان 25 سال یا جوانتر که چاق باشند یا سابقه خانوادگی دیابت. دیابت حاملگی در بالاتر از 14 درصد از زنان باردار رخ داده و ریسک ابتلا به بیماری‌های فشار خونی را در این زنان افزایش می‌دهد. پس از زایمان و به دنیا امدن نوزاد، سطح قند خون شما در مبتلا به دیابت حاملگی به سطح نرمال بر می‌گردد. لذا تمامی عزیزانی که مبتلا به دیابت حاملگی هستند برای جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دوم در سالیان بعد می‌بایست با رژیم غذایی صحیح و ورزش وزن خود را به حد ایده ال برسانند(عبداللهی، حسین پور، رجب،رمضانی،1390).

[1] Narayan ,Gregg

[2] Glasgow

[3] Snoek, Skinner

[4] Taylor