منابع:
نظمیتبریزی، علی، دویست سخنور، ص ۴۲/ آذر، لطفعلی بیگ بن آقاخان، آتشکده، جلد دوم، ص ۶۱۲
ایرانشاه بن ابیالخیر
ایرانشاه پسر ابوالخیر از گویندگان پارسی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. معاصر با سلطان محمّد بن ملکشاه سلجوقی است. گویا بعد از سال ۵۱۱ هجری نزیستهاست. او داستان بهمن پسر اسفندیار را در بحر متقارب به حدود سال ۵۰۰ ه. ق یا اندکی بعد از آن سروده و در آغاز آن از پیری و ناتوانی خود سخن گفتهاست.
منبع: صفا، ذبیحالله، گنج سخن، جلد اول، ص ۲۳۶
باباطاهر: رجوع شود به: باباطاهرهمدانی
باباطاهرعریان: رجوع شود به: باباطاهرهمدانی
باباطاهرهمدانی
از شاعران اواسط قرن پنجم است. در اواخر قرن چهارم (سال های نزدیک به ۳۹۰هجری) در همدان به دنیا آمد. درباره خاندان، سال تولد و وفات، چگونگی زندگی، شیوهی دانشاندوزی و مسلک عارفانه او، اطلاعات دقیق و روشنى در منابع قدیم، وجود ندارد. آن‌چه از گذشتگان به ما رسیده است، بیانگر زندگی عارفانه و خوی درویشی اوست. بابا لقبی بوده که در گذشته به پیران وارسته می‌داده‌اند و عریان دلیل بریدن وی از تعلقات دنیایی است. او را از عرفای بزرگ عهد دیالمه و معاصر با سلطان طغرل بیک دیالمه دانستهاند. برخی او را استاد و مرشد عینالقضات همدانی میدانند.
در روزگار ما بیشتر با دوبیتی‌های شیرین و دلربایش شناخته می‌شود. بیشتر این دوبیتی‌ها به زبان محلی شبیه به لهجه لری سروده شدهاست.
باباطاهر عاشق خداوند، طبیعت و انسان بودن است. در کلامش بارها از کوهستان، دشت، رودخانه‌های زیبای ایران و نیز رفتار و اخلاق خوب و ستایش خداوند سخن میگوید. باباطاهر انسان را به ارزشنهادن به زندگی سفارش میکند؛ زندگی‌ای که در آن کمال و طی کردن درجات انسان بودن، حرف نخست را بزند. در دوبیتی‌های باباطاهر به تکرار سخنانی دیده می‌شود، که شامل پندها و اندرزهای او به آیندگان است.
| مکن کاری که بر پا سنگت آید | جهان با این فراخی تنگت آید | |
| چو فردا نامه‌خوانان نامه خوانند | تو را از نامه خواندن ننگت آید |
آثار:۱- از او حدود ۳۰۰ دو بیتی به لهجهی لری بهجا ماندهاست. ۲- از باباطاهر مجموعهای از کلمات قصار به عربی به نام “اشارات” باقیمانده که نکات مختلفی دربارهی احوال گوناگون عرفا بیان میکند.
وفات او:
تا حدود ۴۴۷ یا ۴۵۰ هجری میزیستهاست. آرامگاه او در شهر همدان در میدان بزرگی به نام وی قرار دارد. بنای مقبره چندین‌بار بازسازی شدهاست. در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بود. در دوران حکومت رضاخان پهلوی بنای آجری به جای آن ساختند. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی با همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان انجام شده است. این بنای تاریخی طی شمارهی ۱۷۸۰ به تاریخ ۲۱/۲/۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسید.