۴-۱-۲-قطر بوته
بر اساس جدول تجزیه واریانس (جدول ۴-۱) اثر اسید سالیسیلیک و فاصله کشت بر قطر بوته در سطح احتمال یک درصد آماری معنیدار شد، اما اثر متقابل این دو تیمار بر این صفت از لحاظ آماری معنیدار نشد. مقایسه میانگین اثرات ساده سالیسیلیک اسید بر قطر بوته نشان داد که هر سه غلظت به کار رفته اسید سالیسیلیک به طور معنیداری سبب افزایش این صفت نسبت به شاهد شد. بیشترین میزان قطر بوته در تیمار یک میلیمولار اسید سالیسیلیک به دست آمد. مقایسه میانگین اثرات ساده فاصله کشت نشان داد که با کاهش تراکم قطر بوته افزایش یافته است به طوری که بالاترین میزان قطر بوته در فاصله کشت ۲۰*۲۵ سانتیمتر بهدست آمد.
۴-۱-۳-ارتفاع بوته
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها (جدول ۴-۱) نشان داد که اثر اسید سالیسیلیک در سطح آماری یک درصد و اثر تراکم در سطح آماری پنج درصد بر ارتفاع بوته معنیدار شد. اثر متقابل اسید سالیسیلیک و فاصله کشت بوته بر این صفت معنیدار نشد. مقایسه میانگین اثرات ساده اسید سالیسیلیک (جدول ۴-۲) نشان داد که هرسه غلظت اسید سالیسیلیک ارتفاع بوته را نسبت به شاهد بهطور معنیداری افزایش دادند. با افزایش غلظت، ارتفاع بوته نیز افزایش یافت بهطوری که بیشترین ارتفاع بوته در تیمار یک میلیمولار اسید سالیسیلیک بدست آمد. مقایسه میانگین اثرات ساده فاصله کشت نشان داد که با افزایش تراکم ارتفاع گیاه افزایش یافت. در فاصله کشت ۱۵*۲۰ سانتیمتر با وجود افزایش ارتفاع بوته، اختلاف معنیداری با تراکم ۱۵*۱۵ سانتی متر (شاهد) مشاهده نشد. بیشترین میزان ارتفاع بوته در کمترین فاصله کشت یعنی فاصله کشت ۲۰*۲۵ سانتیمتر بهدست آمد.
۴-۱-۴-طول میانگره
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که هیچکدام از اثرات ساده اسید سالیسیلیک و فاصله کشت و اثر متقابل اسید سالیسیلیک و فاصله کشت بر طول میانگره معنیدار نشد (جدول ۴-۱).
۴-۱-۵-بازدهی اسانس
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که از لحاظ آماری اثر ساده اسید سالیسیلیک در سطح یک درصد و اثر ساده فاصله کشت در سطح پنج درصد بر میزان بازده اسانس معنیدار شد. مقایسه میانگین اثرات ساده اسید سالیسیلیک نشان داد که غلظت‌های ۲۵/۰ و یک میلیمولار به طور معنیداری سبب افزایش بازدهی اسانس نسبت به شاهد شدند و غلظت ۵/۰ میلیمولار اسید سالیسیلیک با وجود افزایش بازدهی اسانس از لحاظ آماری معنیدار نبود. مقایسه میانگین اثرات ساده فاصله کشت نشان داد که با کاهش تراکم و افزایش فاصله بوته‌ها میزان بازدهی اسانس افزایش یافت ولی تنها در تراکم حداقل یعنی فاصله کشت ۲۵*۲۰ سانتیمتر این افزایش از لحاظ آماری معنیدار بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثر متقابل اسید سالیسیلیک و فاصله کشت در سطح یک درصد معنیدار بود. مقایسه میانگین اثرات متقابل اسید سالیسیلیک و فاصله کشت روند نامنظمی را نشان داد، به طوری که تیمار اسید سالیسیلیک تنها در تراکم ۱۵*۲۰ سانتیمتر به طور معنیدار سبب افزایش بازدهی اسانس شد. بیشترین میزان بازدهی اسانس در ترکیب تیماری ۲۵/۰ میلیمولار اسید سالیسیلیک و فاصله کشت ۱۵*۲۰ سانتیمتر بهدست آمد. همچنین کمترین میزان این صفت در ترکیب تیماری ۲۵/۰ میلیمولار اسید سالیسیلیک و فاصله کشت ۱۵*۱۵ سانتیمتر بهدست آمد (شکل ۴-۲).
شکل ۴-۲- اثر اسید سالیسیلیک و تراکم بر بازدهی اسانس گیاه مرزه بختیاری
۴-۱-۶-اجزای تشکیل دهنده اسانس
آنالیز اسانس گیاه مرزه بختیاری تحت تأثیر تیمارهای اسید سالیسیلیک و فاصله کشت در مرحله گلدهی کامل با استفاده از کروماتوگرافی گازی[۲۶] و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی[۲۷] انجام گرفت. اجزای تشکیل دهنده اسانس در ترکیبات تیماری مختلف اندازه گیری شدکه میزان این اجزاء بر حسب درصد در جدول ۴-۴ آورده شده است. به طور کلی ۳۴ ترکیب مختلف در اسانس گیاه شناسایی شد که به شدت تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی میزان این ترکیبات متفاوت بود. بیشترین میزان ترکیب شناسایی شده در این گیاه با میانگین ۸۵/۵۸ درصد تیمول بود که بالاترین میزان آن با مقدار ۴۱/۷۴ درصد در ترکیب تیماری ۲۵/۰ میلیمولار اسید سالیسیلیک و فاصله کشت ۲۰*۲۵ سانتیمتر بهدست آمد. پس از تیمول به ترتیب پی-سیمن، کارواکرول، ترانس کاریوفیلن، لینالول و ۴-ترپینئول بیشترین میزان اجزا تشکیل دهنده اسانس بودند. سایر اجزا تشکیل دهنده اسانس بسیار ناچیز و به طور کلی میزان آنها کمتر از یک درصد بود. اثر متقابل اسید سالیسیلیک و فاصله کشت بر ترکیبات عمده اسانس مرزه بختیاری در شکل های ۴ – ۳ تا ۴ – ۸ نشان داده شده است.
| جدول ۴-۴- مهمترین ترکیبات شناسایی شده در گیاه مرزه بختیاری تحت تیمارهای اسید سالیسیلیک و تراکم. | |||||
| ردیف | ترکیبات | حداقل | حداکثر | میانگین | حداکثر در ترکیب تیماری |
| ۱ | thymol | ۲۸ | ۴۱/۷۴ | ۸۵/۵۸ | S2D4 |
| ۲ | p-Cymene | ۰۵/۱ | ۵۲/۳۰ | ۳۹/۱۳ | |