طبقهبندی اختلالهای طیف اتیسم
از آنجا که شدت اختلال طیف اتیسم ممکن است بسته به شرایط محیطی متغیر باشد و در طولا زمان نوسان داشته باشد، برای اختلال طیف اتیسم سه سطح مطرح شده است. شدت مشکلات ارتباط اجتماعی و شدت رفتارهای محدود و تکراری باید به طور جداگانه در نظر گرفته شود. سه سطح شدت عبارتند از: 1) نیازمند حمایت؛ 29 نیازمند حمایت زیاد؛ 3) نیازمند حمایت بسیار زیاد. از طبقات توصیفی شدت نباید به منظور تعیین واجدالشرایط بودن فرد برای دریافت خدمات آموزش و پرورش ویژه استفاده کرد (گنجی، 1393).
2-1-3- کمتوانیذهنی
انجمن ناتوانیهای ذهنی آمریکا، تعریفی از کمتوانیذهنی ارائه داده است که نه تنها بر جنبه آکادمیک هوش تأکید دارد بلکه دیگر عوامل مهم شامل رفتار انطباقی، و زمان رخداد ناتوانی را نیز در نظر می‌گیرد. کمتوانیذهنی به کمکاری ذهنی عمومی که همراه با نقصهایی در رفتار سازگاری است و در طول دوره رشد آشکار میشوند، اشاره دارد (بورکوسکی، کاروترز، هوارد، شاتز و فاریر[1]، 2007).
کمتوانیذهنی به محدودیت قابل ملاحظه در کارکردهای ذهنی و رفتار سازشی گفته میشود که در مهارتهای مفهومی (زبان دریافتی، زبان بیانی، خواندن، نوشتن، مفاهیم پول، خودهدایتی)، اجتماعی (مهارتهای بینفردی، مسئولیتپذیری، عزتنفس، پیروی از دستورات، اطاعت از قوانین، ممانعت از مورد سوء استفاده قرار گرفتن) و عملی (فعالیتهای زندگی روزمره از قبیل خوردن، جابجایی، دستشویی، لباس پوشیدن و فعالیتهای ابزاری زندگی روزمره یعنی رفتارهای مرتبط با زندگی مستقل از قبیل آماده کردن غذا، خانه داری، حمل و نقل، مصرف درست دارو، مدیریت پول، استفاده از تلفن، مهارتهای شغلی) قابل مشاهده است. این ناتوانی قبل از 18 سالگی ظاهر میشود ( انجمن کمتوانیذهنی و رشدی آمریکا[2]، 2010).
2-1-3- 1- ویژگیهای دانشآموزان کمتوانذهنی
- این دانشآموزان در توانایی تفکر سریع، استدلال عمیق، به یادآوری راحت، برنامهریزی راجع به آینده و انطباق سریع با شرایط جدید ضعف دارند.
- این دانشآموزان نسبت به همسالانشان ناپختگی بیشتری نشان میدهند و اغلب رفتارها و پاسخهایی را که مناسب کودکان کمسنتر است را بروز میدهند.
- در موقعیت یادگیری رسمی سطح تمرکز این دانشآموزان ضعیف است.
- این دانشآموزان توسط رویدادهایی که در کلاس درس در اطرافشان رخ میدهد، به آسانی حواسشان پرت میشود.
- دانشآموزان با کمتوانیذهنی بسیارکندتر یاد میگیرند و به خصوص انجام تکلیف پیچیده، انتزاعی و چندبعدی برایشان چالشانگیز و گیج کننده است.
- بسیاری از دانشآموزان با کمتوانیذهنی در ذخیرهسازی اطلاعات در حافظه بلندمدت مشکلات زیادی دارند.
- این دانشآموزان راهبرد مؤثری برای به خاطر سپردن اطلاعات مهم یا تشخیص اینکه چه زمانی اطلاعات باید به خاطر سپرده شوند، ندارند.
- دانشآموزان با کمتوانیذهنی در یکپارچهسازی اطلاعات و مفهومسازی مشکل اساسی دارند.
- دانشآموزان با کمتوانذهنی مهارتهای ارتباطی را بسیار کند فرا میگیرند.
- یادگیری دانشآموزان با کمتوانیذهنی بسیار وابسته به موقعیت بوده و به ندرت خودبخود آنچه را که در یک مکان یاد گرفتهاند را به بافتهای جدید انتقال میدهند.
- به دلیل تجربه مشکلات و شکستهای متعدد در موقعیتهای گوناگون، انگیزش و اعتماد به نفس آنها بسیار پایین است.
- مهارتهای خودمدیریتی دانشآموزان با کمتوانیذهنی بسیار ضعیف است.
- بسیاری از دانشآموزان با کمتوانیذهنی فاقد مهارتهای اجتماعی پایه هستند (همتیعلمدارلو و شجاعی، 1393).
2-1-3-2-میزان شیوع
به گزارش انجمن روان‌پزشکی آمریکا حدود یک درصد جمعیت ناتوانی ذهنی دارند، و نرخ شیوع تابعی از سن است و بر اساس آن تغییر میکند. نرخ شیوع برای ناتوانی ذهنی شدید حدود 6 در 1000 است. به طور کلی، احتمال اعلام ابتلای مردان به ناتوانی ذهنی خفیف در مقایسه با زنان، به طور متوسط 1.6 به 1؛ و در مورد ناتوانی ذهنی شدید ، به طور متوسط، 1.2 به 1 است. علت این اختلاف عوامل ژنتیک مرتبط با جنس و آسیبپذیری بیشتر مردان به آسیب مغزی میتواند باشد (مهدی گنجی، 1393).
[1]. Borkowski, Carothers, Howard, Schatz & Farris
[2]. American Association of Intellectual and Developmental Disabilities(AAIDD)